WAGNER RICHARD

 

WAGNER RICHARD (1813–83), niem. kompozytor, dyrygent, poeta i teoretyk sztuki;  jeden z gł. przedstawicieli niem. neoromantyzmu; twórca dramatu muz.; wybitny nowator w dziedzinie harmonii (stworzył tzw. akord tristanowski, rozbudował chromatykę, stosował często alteracje, modulacje, wykorzystując maksymalnie możliwości tkwiące w systemie dur-moll), mistrz instrumentacji (rozszerzył instrumentarium orkiestrowe, m.in. wprowadził tzw. tuby wagnerowskie); początkowo dyrygent i dyr. muz. teatrów w Magdeburgu, Królewcu i Rydze; 1839–41 przebywał w Paryżu, gdzie wprawdzie nie zdołał wystawić swych dzieł w tamtejszych teatrach, lecz nawiązał kontakty z muzykami: G. Meyerbeerem, H. Berliozem, a zwł. F. Lisztem, z którym się zaprzyjaźnił i którego córka, Cosima, została 1870 jego żoną; 1842–49 był dyrygentem w Operze Królewskiej w Dreźnie (zyskał uznanie, wykonując utwory L. van Beethovena, a także wystawiając swoje pierwsze dzieła); po stłumieniu 1849 w Dreźnie powstania majowego, w którym brał udział, wyjechał do Szwajcarii; 1861 powrócił do Niemiec; znajdując oparcie w królu bawarskim Ludwiku II, z którym się przyjaźnił, 1865 został pianistą na dworze w Monachium, 1867 tamże dyrygentem teatru, a 1872 osiadł w Bayreuth. Trzon twórczości Wagnera stanowią opery i dramaty muz., oparte na własnych librettach kompozytora, w  których wykorzystywał często starogerm. mity i legendy; wczesne dzieła (Holender tułacz 1843, Tannhäuser 1845, Lohengrin 1850) były w zasadzie jeszcze operami romant.; koncepcję dramatu muz., który miał być syntezą muzyki, poezji, obrazu i akcji scenicznej, zrealizował Wagner w tetralogii Pierścień Nibelunga (Złoto Renu 1854, wyst. 1869, Walkiria 1856, wyst. 1870, Zygfryd 1869, wyst. 1876, Zmierzch bogów 1874, wyst. 1876); w tetralogii, podobnie jak w dramacie Tristan i Izolda (1859, wyst. 1865), operze Śpiewacy norymberscy (1868), misterium Parsifal (1882), inne utwory Wagnera: orkiestrowe (uwertury, m.in. Polonia 1836, skomponowana pod wrażeniem upadku powstania listopadowego 1830–31 i będąca wyrazem solidarności z jego uczestnikami, Symfonia C-dur 1832), fortepianowe, Kantata noworoczna (1835), pieśni, utwory na chóry męskie; pisma z teorii sztuki (Sztuka i rewolucja 1849, wyd. pol. 1904, Opera i dramat 1851.