STRAUSS JOHANN

STRAUSS JOHANN, mł. (1825–99), syn Johanna (st.), kompozytor austr.; zw. królem walca; 1844 zał. orkiestrę, z którą odbył liczne tourneés po Europie (m.in. 1850 koncertował w Warszawie) i Stanach Zjedn.; walce wiedeńskie (m.in. Nad pięknym modrym Dunajem 1867, Wino, kobieta i śpiew 1869, Wiedeńska krew 1871), operetki (Zemsta nietoperza, wyst. Wiedeń 1874, Baron cygański, tamże 1885), polki, kadryle, marsze.

SKRIABIN ALEKSANDR N.

SKRIABIN ALEKSANDR N. (1872–1915), ros. kompozytor i pianista; wybitny przedstawiciel ekspresjonizmu w muzyce; 1898–1903 prof. konserwatorium w Moskwie; twórca filoz. koncepcji muzyki, mającej uszlachetniać słuchaczy przez wprowadzanie ich w stan ekstazy; zarówno w twórczości fortepianowej, pozostającej początkowo pod wpływem F. Chopina i F. Liszta, jak i symfonicznej Skriabin znacznie wzbogacił harmonikę (akordy o budowie kwartowej i tzw. akord prometejski: c–fis–b–e^1–a1–d2); inna jego koncepcja, syntezy sztuk (muzyki, tańca, plastyki), przejawiająca się w poemacie Prometeusz wprowadzeniem gry świateł uzyskiwanej na tzw. clavier a lumiere, miała się urzeczywistnić w nie ukończonym misterium L'acte préalable; utwory symfoniczne (3 symfonie: I E-dur 1900, z chórami i solistami, III c-moll „Boski poemat” 1903; poematy: Poemat ekstazy 1907, Prometeusz — poemat ognia na orkiestrę, chór i organy 1910), fortepianowe (10 sonat, preludia, etiudy, mazurki, nokturny, impromptus, poematy, Koncert fis-moll 1897); pol. wybór listów Cały jestem pragnieniem nieskończonym! (1976).

SCHUMANN ROBERT

SCHUMANN ROBERT (1810–56), niem. kompozytor i pianista; jeden z gł. przedstawicieli romantyzmu w muzyce; wykazywał też zdolności lit. (młodzieńcze próby prozatorskie i poet.), widoczne w publicystyce muz.; 1834 zał. czasopismo muz. „Neue Zeitschrift für Musik”; jako krytyk muz. recenzował entuzjastycznie pierwsze dzieła F. Chopina („Panowie, czapki z głowy, oto geniusz”) i J. Brahmsa, z którym się później przyjaźnił; jako pianista koncertował gł. z żoną Clarą, z domu Wieck (1819–96), wybitną pianistką, m.in. 1844 odbył tournée po Rosji, 1849 po Niemczech; działał też jako pedagog w konserwatorium w Lipsku i jako dyrygent w Dreźnie i Düsseldorfie; działalność twórczą Schulza przerwała choroba umysłowa (zasygnalizowana 1854 próbą samobójstwa) i pobyt w zamkniętym zakładzie leczn. w Endenich. Indywidualność kompozytorska Schumanna znalazła wyraz przede wszystkim w jego utworach fortepianowych, opatrywanych często programowymi, poet. tytułami, oraz w pieśniach; Schumann komponował cykle miniatur fortepianowych (m.in. Les Pappillons 1828–32, Karnawał 1834–35, Utwory fantastyczne 1832–37, Sceny dziecięce 1838, z popularnym Marzeniem, Kreisleriana 1838, Sceny leśne 1848–49, Kartki z albumu 1832–45, Album dla młodzieży 1848, także 3 sonaty, Etiudy symfoniczne 1834) i cykle pieśni (m.in. Myrthen, do słów J.W. Goethego, H. Heinego, G. Byrona, i Miłość poety, do słów Heinego, oba 1840); nadto 4 symfonie (I — „Wiosenna” 1841, III — „Reńska” 1850), koncerty (fortepianowy 1845, wiolonczelowy 1850, skrzypcowy 1853), utwory kamer. (3 tria fortepianowe, 3 kwartety smyczkowe, 2 kwartety fortepianowe, Kwintet fortepianowy Es-dur 1842), oratoria (Raj i Peri 1843), opera Genoveva (wyst. Lipsk 1850).

ROSSINI GIOACCHINO

ROSSINI GIOACCHINO (1792–1868), wł. kompozytor operowy; od 1824 przebywał w Paryżu; we wczesnych operach kontynuował styl klas. opery N. Piccinniego i W.A. Mozarta, później nawiązywał do romant. opery heroicznej; R. stworzył własny oryginalny styl; skomponował 39 oper, w tym opery buffa (Włoszka w Algierze, wyst. Wenecja 1813, Cyrulik sewilski do libretta C. Sterbiniego wg komedii P. Beaumarchais'go, Rzym 1816, jedno z najwybitniejszych dzieł tego gatunku, skomponowane zaledwie w ciągu 13 dni, Sroka złodziejka, Mediolan 1817), opery seria (Mojżesz w Egipcie, wyst. Neapol 1818, Semiramida, Wenecja 1823, Wilhelm Tell, Paryż 1829); ponadto kantaty, Stabat Mater (1841), utwory orkiestrowe, kamer., rel., pieśni.

RAVEL MAURICE

RAVEL MAURICE (1875–1937), kompozytor franc.; 1922–32 odbył kilka podróży koncertowych po Europie i Stanach Zjedn., dyrygując swoimi utworami; styl R. cechuje się powściągliwością wyrazu i logiką formy, a zarazem szczególną wrażliwością harmoniczną i rytmiczną; zawiera elementy impresjonizmu, atonalizmu, nawiązania do muzyki klawesynistów franc., jazzu, folkloru, zwł. hiszp. i cygańskiego; opery (Godzina hiszpańska 1911, Dziecko i czary 1925), balet Dafnis i Chloe (1912), mistrzowsko instrumentowane utwory orkiestrowe (Rapsodia hiszpańska 1907, Bolero 1927), kamer., fortepianowe: Jeux d'eau (1901), Miroirs (1905), Gaspard de la nuit (1908), Le tombeau de Couperin (1917), utwory wok.-instrumentalne (cykl pieśni Szeherezada 1903).

RACHMANINOW SIERGIEJ W.

RACHMANINOW SIERGIEJ W. (1873–1943), ros. kompozytor i pianista; jeden z najwybitniejszych pianistów 1 poł. XX w.; działał też jako dyrygent (m.in. 1905–06 w Teatrze Wielkim w Moskwie); od 1917 przebywał w Stanach Zjedn.; w twórczości kontynuował tradycje stylu P.I. Czajkowskiego; znacznie wzbogacił fakturę fortepianową; jego muzykę cechują melancholia i patos wyrazu, rozbud. linie melodyczne i dyscyplina formy; 4 koncerty fortepianowe (II c-moll 1901, III d-moll 1909), Rapsodia na temat Paganiniego na fortepian i orkiestrę (1934), 3 symfonie (I d-moll 1895, II e-moll 1907, III a-moll 1936), poemat symfoniczny Wyspa umarłych (1907, pod wpływem obrazu A. Böcklina), utwory fortepianowe (preludia, m.in. popularne Preludium cis-moll, wyd. 1892, etiudy, sonaty), kamer. (Trio élégiaque d-moll 1893), opery (Aleko, wyst. Moskwa 1893, Francesca da Rimini, tamże 1906), kantata Wiosna (1902), pieśni w stylu ros. romansów.

PROKOFJEW, Prokofiew, SIERGIEJ S.

PROKOFJEW, Prokofiew, SIERGIEJ S. (1891–1953), ros. kompozytor i pianista; 1918–32 przebywał poza krajem (koncertował, współpracował m.in. z S.P. Diagilewem); twórczość Prokofjewa odegrała ważną rolę w rozwoju muzyki eur. XX w.; jej cechy to: uprzywilejowana rola rytmu, skłonność do silnych kontrastów, do parodii i groteski; opery nawiązywały do ekspresjonizmu; okres twórczości Prokofjewa po powrocie do kraju cechuje się uproszczeniem stylu, będącym ustępstwem na rzecz panującego wówczas w ZSRR realizmu socjalist.; 8 oper (Miłość do trzech pomarańczy, wyst. 1921, Zaręczyny w klasztorze — 1946, Wojna i pokój — 1946, 2 red. 1952, Ognisty anioł — 1955), 7 baletów (m.in. Romeo i Julia, wyst. 1938, Kopciuszek — 1944), 7 symfonii (m.in. D-dur „Klasyczna” 1917), Suita Scytyjska (1914), baśń symfoniczna Piotruś i wilk (1936), koncerty (5 fortepianowych, 2 skrzypcowe), fortepianowe sonaty, Sarkazmy (1914), Wizje ulotne (1917), utwory kamer., pieśni, kantaty, muzyka film. (m.in. Aleksander Newski S.M. Eisensteina 1938); pol. wybory pism: Autobiografia (1970, pełne wyd. ros. 1973), Merci za miły list (1970), Refleksje, notatki, wypowiedzi (1971).