BEETHOVEN LUDWIG van

BEETHOVEN LUDWIG van (1770–1827), kompozytor niem.; jeden z klasyków wiedeńskich i największych twórców muzyki. Do 1792 przebywał w rodzinnym mieście Bonn, gdzie był muzykiem nadwornym. W 1792 wyjechał do Wiednia; uczył się m.in. u J. Haydna i A. Salieriego, wsławił się jako pianista i improwizator (1795 pierwszy koncert publ.). W 1796 odbył podróże m.in. do Pragi i Berlina. W Wiedniu zaprzyjaźnił się z hr. F. von Brunswik i jego siostrami, Teresą i Józefiną (jedna z nich jest prawdopodobnie adresatką listów „do nieśmiertelnej ukochanej”). Dzięki pomocy materialnej możnych mecenasów oraz wydawaniu swych dzieł Beethoven tworzył jako niezależny artysta. Jego światopogląd, postawę estet. ukształtowały humanist. tendencje oświecenia, hasła subiektywizmu i uwielbienia natury okresu Sturm und Drang i idee Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Osobista tragedia — zanikanie słuchu (wynikiem psych. załamania Beethovena był list do braci — „testament heiligenstadzki” z 1802) i zupełna głuchota od 1818, nie zachwiała postawą Beethovena jako twórcy. Sztuka Beethovena nie oznacza rezygnacji, jest wyrazem dram. walki i afirmacji życia. Szkice i notatki Beethovena ukazują niezwykle dynamiczny proces twórczy — dążenie do doskonałego opanowania materii dźwiękowej. Jako kompozytor z przełomu epok klasycyzmu i romantyzmu w muzyce, wybitny nowator w zakresie formy, faktury instrumentalnej (rozbudowa orkiestry) — Beethoven wytyczył kierunek rozwoju muzyki na cały XIX w. Z twórczości orkiestrowej na pierwsze miejsce wysuwają się symfonie: I — C-dur (1800), III — Es-dur, zw. Eroica (1803), V — c-moll (1808), z unisonowym motywem „losu” we wszystkich częściach; VI — F-dur, zw. Pastoralną (1808), 5-częściowa, oddająca wiejską atmosferę; IX — d-moll (1824), z finałową kantatą do słów Ody do radości F. Schillera, wyrażającą ideę ogólnoludzkiego braterstwa; uwertury programowe (Coriolan 1807, Egmont 1810), 5 koncertów fortepianowych (III — c-moll 1802, V — Es-dur 1809), Koncert skrzypcowy D-dur (1806). Utwory kameralne: 10 sonat na skrzypce i fortepian (A-dur, zw. Kreutzerowską 1803), 6 sonat na wiolonczelę i fortepian, tria, 17 kwartetów smyczkowych, kwintety, sekstety, septet, oktet; na fortepian: 32 sonaty (c-moll Patetyczna 1799, cis-moll zw. Księżycową 1801, C-dur zw. Waldsteinowską 1804, f-moll zw. Appasionata 1805, Es-dur Les Adieux 1810, B-dur Für das Hammerklavier 1818), wariacje (m.in. C-dur na temat walca A. Diabellego 1823), bagatele, ronda. Spośród dzieł wok.-instrumentalnych najważniejsze są: jedyna opera Fidelio (3 wersje 1805–14, z 3 uwerturami Leonora I, II, III, oraz uwerturą Fidelio); wielka msza symfoniczna Missa Solemnis (1823); oratorium Chrystus na Górze Oliwnej (1803), pieśni (Adelaida, cykl Do dalekiej ukochanej).